محمدنادر اخباری

 *ستاره صبح *شنبه 6 اردیبهشت 1393 *شماره 224                                  

محمد نادر اخباری، پژوهشگر

 کریمه محبوب روسیه

 اینکه روسیه به رهبری پوتین، راهبردهای سیاسی و اقتصادی را برای حفظ و تداوم سلطه خود بر کریمه ناکافی دید و ناگاه، یک راهکار نظامی تمام عیار را برگزید، ماحصل تفوق‌های پوتین بر اوباما در آزمون‌های کوچکتری بود که دو رهبر پیشتر در آنها محک خورده بودند.

تقریبا در تمامی این رقابت‌ها و چالش‌های دو سویه، یک تناسب هم افزایانه برقرار بوده است. هم گارد و ژست تهاجمی روسیه، ضعف و تزلزل اراده اوباما در مواجهه با بحران‌ها و سستی ستون‌های سیاست خارجی کاخ سفید را برای چندین بار به جهانیان ثابت کرد و هم موضع اغلب دفاعی ایالات متحده در گذشته، فرصتی طلایی برای یک گردن‌کشی و قدرت‌نمایی دیگر را - این‌بار در کریمه- برای پوتین فراهم نمود. عملکرد نظامی مستقیم روسیه در اشغال کریمه، آنچنان قاطعانه و سریع بود که خوش بین‌ترین تحلیل‌گران غربی، از احتمال بازگشت کریمه به نقشه اوکراین- حتی در بلند مدت- با احتیاط سخن می‌گویند. این تردید‌ها در پی عملیات زنجیره‌ای شبه‌نظامیان طرفدار روسیه در شهرهای شرقی اوکراین و ناتوانی نیرو‌های مسلح اوکراین در برخوردی تمام‌کننده با شورشیان، بیشتر و بیشتر هم شده است. اگر چه روسیه کنترل شورشیان را از راه دور در دست دارد، اما با تکرار سناریوی سیاسی - رسانه‌ای "آنها ما نیستند"، وجود هرگونه ارتباط تشکیلاتی یا نظامی با جدایی‌طلبان سلاح در دست را رد می‌کند. کریمه‌ای که روسیه برای تسلط بر آن، اینچنین یک تنه در برابر جهان غرب سینه سپر کرد و قامت افراشت، می‌بایست برای روسها ارزشی بیش از میزبانی صرف ناوگان روسیه در دریای سیاه داشته باشد. مهمتر از امتیازات ژئواکونومیک کریمه، اهمیت ژئواستراتژیک شبه جزیره بوده که معیار اصلی انتخاب کریمه برای میزبانی ناوگان روسیه در دریای حساس سیاه قرار گرفته است.

جغرافیای کریمه

شبه جزیره کریمه، در کناره شمالی دریای سیاه در شرق اروپا - مابین اروپای قاره‌ای و روسیه- قرار دارد و تقریبا به طور کامل توسط دریا احاطه شده است. این شبه جزیره درست در جنوب خاک اصلی اوکراین و غرب ناحیه کوبان در روسیه واقع شده و دریای سیاه از غرب و جنوب و دریای کوچکتر آزوف از شرق آن‌ را محاصره کرده‌اند. کریمه از طریق باریکه خاکی پرکوپ با خاک اصلی اوکراین مرتبط است و با تنگه کرچ از کوبان روسیه جدا می‌شود.

نام

نام کلاسیک و باستانی این شبه جزیره، "توریس" بوده و از ریشه یونانی "تاوریکا" برگرفته شده است. پایتخت آن "کیمریوم" نام داشت که مشتق از نام تنگه "کیمریوس" (تنگه کرچ امروزی) است و به "کیمریان" -ساکنان این شبه جزیره در آن دوران- اشاره دارد. در اوایل دوران جدید، انگلیسی زبان‌ها این شبه جزیره را Crimean Khanate (خانات کریمه‌) یا Crim Tartary (کریمه تاتار) می‌خواندند که طی سده هجدهم میلادی، صورت ایتالیایی آن، Crimea ، جایش را گرفت و در طول سده نوزدهم میلادی کاملا جایگزین عناوین باستانی توریس, توریدا و توریک شد.

چهار فرضیه در خصوص ریشه نام کریمه مطرح شده‌اند:

الف- صورت دگرگون شده ای از "کیمریوم" (پایتخت باستانی کریمه)،

ب- بر گرفته از واژه یونانی "کرمنی" (که هردوت در تاریخ نامه‌اش، سواحل سنگی این شبه جزیره را با عبارت "صخره‌های کرمنوی"ذکر کرده است)،

ج- برگرفته از واژه مغولی "کرم"به معنای دیواره،

د- برگرفته از واژه ترکی تاتاری "کریم" به معنای دژ یا قلعه،

شاید احتمال پنجمی دال بر اشتقاق نام این شبه جزیره از صورت مؤنث صیغه مبالغه "کریم" در زبان عربی، حداقل قابل بررسی باشد، چراکه زبان عربی زبان بین‌المللی امپراتوری عثمانی بود (چنانکه همواره زبان مشترک جهان اسلام بوده) و امپراتوری عثمانی در حدود سه سده، یکی از طرف‌های درگیر و از مدعیان اصلی کریمه بوده است. جالب آنکه تلفظ بین‌المللی Crimea ، به تلفظ عربی -و تا حدی فارسی- لغت عربی "کریمه" به معنای بخشنده (مؤنث) بسیار نزدیک است.      ادامه دارد...