محمدنادر اخباری

 *هفته نامه ستاره صبح *شنبه 31 خرداد 1393 *شماره 232

محمدنادر اخباری، پژوهشگر

یک شاه و هشت تزار

سلطنت 41 ساله شاه عبّاس کبیر بر ایران، با حکمرانی متناوب هشت تزار بر روسیه مقارن بود. شاه عبّاس در سال 966 خ -در اوایل حکومت فئودور اوّل- بر تخت نشست و در سال 1007 خ -در میانه­ ی حکومت میخائیل اوّل- درگذشت.

 از این هشت تراز، تنها می توان فئودور اوّل، بوریس فدوروویچ و میخائیل اوّل را رسما تزارهایی بر شمرد که حکومت خود بر کل روسیه را تثبیت کردند. در حالی که پنج تزار دیگر ، بیشتر مدّعیان مقام تزاری بودند تا تزارهای حقیقی.

پرده اوّل : فئودور اول و شاه عبّاس

فئودور اوّل در اواخر حکمرانیش، سفیری را برای بسط روابط به ایران گسیل داشت. شاه عبّاس که در آن مقطع در کاشان به سر می­برد، دستور داد که از سفیر و هیأت همراهش، با احترام فراوان در لاهیجان استقبال شود

. سه هفته بعد، سفیر روس و همراهانش وارد کاشان شدند. شاه به سفیر روس پیام داد که مایل است سفیر را در میدان عمومی شهر بپذیرد تا همگان ببینند که شاه از سفیر روسیه چگونه پذیرایی می­کند. اما سفیر روس با قدردانی ، از شاه عبّاس خواست که ملاقات اوّل در خلوت صورت گیرد. ملاقات عمومی ، سه روز بعد و همراه با چراغانی و آتش بازی برگزار شد. شاه عبّاس در طول چهار ماه اقامتش در کاشان، شش بار از سفیر روس پذیرایی کرد.

پرده دوّم : بوریس فدوروویچ و شاه عبّاس

 امپراتوری متحد آلمان-روم در ابتدای سده هفدهم تصمیم گرفت تا فرستاده ­ای را نزد شاه عبّاس اعزام نماید، لذا از تزار روسیه درخواست مساعدت کرد.

 مضمون پاسخ تزار به امپراتور چنین بود:

    "از ما تزار به فرمانروای توانا رودولف دوّم، امپراتور منتخب رومیان

نامه ­تان به ما رسید که نوشته بودید سفیرتان را نزد شاه عبّاس اعزام می دارید تا پیمان اتّحاد با او منعقد سازید و از او بخواهید که به سلطان عثمانی حمله برد. نیز مساعدت ما را جهت تسهیل عبور سفیرتان از قلمروی ما و مطلع ساختن شاه ایران از ورود سفیر خواستار شده بودید تا مأموریتش با موفقیت همراه گردد.

ما، بوریس فدوروویچ، تزار روس­ها، اوامری صادر کردیم تا او بتواند از ممالکمان عبور کند و تدارکات لازم تا قلمرو شاه ایران فراهم گردد. اسکورتی هم برای او گماشتیم. برای اظهار مودّتمان ، نامه ­ای به شاه ایران نوشتیم که به خواهش ما و به خاطر محبت به ما ، با شما نیز روابط دوستانه برقرار سازد و بر ضد عثمانیان متّحد شود. ما سفیر خودمان را نیز نزد شاه ایران اعزام داشته ­ایم تا از شاه استدعا کند که شخصا در رأس سپاهش علیه عثمانیان قرار گیرد. ما نیز آماده خواهیم بود که در هر زمان برای اقدامات بر ضدّ عثمانیان به او کمک کنیم.

شاه ایران، موافق میل ما برای جنگ با عثمانی، از ممالک خود بیرون آمده است. ما یکی از سردارانمان را با سپاهی فراوان برای کمک به او اعزام داشته ­ایم. با مساعدت الهی و کمک ما، عبّاس شاه ایران پیروزی های مهمّی حاصل نموده، ولایات متعدّدی را از دست سلطان عثمانی خارج ساخته، بسیاری از سربازانش را کشته یا اسیر کرده است.

   نوشته شد در کاخ ما در مسکو، پایتخت ممالک ما"

پرده سوّم : میخائیل اوّل و شاه عبّاس

شاه عبّاس­ کبیر در سال 1614 م طی ملاقاتی با سفیر روسیه ، به تزار میخائیل چنین پیام می دهد:

"به برادر معظّم من تزار روسیه بگو که اگر پول و قشون لازم دارد، حاضرم به او بدهم و اگر ضرورتی پیش آید ، من نیز بی مضایقه از او خواهم خواست."

 در فاصله بین سال های 1617 تا 1618 م هم که میخائیل اوّل درگیر جنگ با لهستان بود، دولت روسیه از دولت ایران در خواست کمک مالی به مبلغ چهارصد هزار منات کرد. شاه عبّاس نیز در ملاقات با سفیر روسیه، درخصوص گرجستان تمایل خود را به همجواری مستقیم ایران ـ روسیه اعلام کرد و خواستار شد که بین دو کشور، کشور ثالثی که موجب مزاحت شود، حائل نباشد.      ادامه دارد…